पाइल्स र यसमा क्षारसुत्रको उपयोगिता

डा. नरेन्द्र लामिछाने

पन्चामृत आयुर्वेद

९८५७८३४८६२

अहिलेको समयमा धेरै मान्छेको मुख बाट सुनिने शब्द हो पाइल्स | बोली चालीको भाषामा यसलाई पाइल्स को अलवाबबासिर, अर्श, हर्साजस्ता बिभिन्न नामले चिनिन्छ | पाइल्स मलद्वारमाहुने एक प्रकारको रोग हो | मेडिकल भाषामा यसलाई haemorrhoids पनि भनिन्छ | मलद्वार र मलाशयका भित्ताहरुमा रहेको रक्तनली सुन्निने र त्यसबाट उत्पन्न हुनेबिभिन्नसमस्या नै पाइल्स हो |सामान्यतया यसको उपचार खानपान र जीवनशैली परिवर्तन गरेर गर्न सकिन्छ भने जटिल अवस्थामा पुगेमा शल्यक्रिया गर्नुपर्ने हुन्छ | मानिसहरु यो रोग गुप्त रोग भएको कारणले देखाउन र जचाउन लाज मान्नेपरिपाटी धेरै छ | धेरै मानिसहरुले यो रोगलाई सामान्य रुपमा लिएर लापारवाही गरेको पनि देखिन्छ | सामान्य रोग लापारबाहीको कारणले ठुलो रूप लिन पनि सक्दछ |

पाइल्स रोगको कारण :

१.वंसाणुगत : परिवारमा कसैलाई पाइल्स छ भने आउने पिडीलाइ पनि पाइल्स देखिन सक्छ |

२.कब्जियत: पाइल्स रोगको मूल कारण नै कब्जियत हो | कब्जियतहुदा दिशा गर्दा बल गरिन्छ जसले गर्दा रक्तशिरामा असर गर्दछ र रक्तशिरा तन्काइदिन्छ र सुनिएको जस्तो देखिन्छ |

३. आहारर बिहार ( जीवनशैली) : धेरै चिल्लो,पिरो, भुटेको, तारेको खानेकुरा खायो भने पनि पाइल्स रोग हुन सक्दछ | पानी कम पिउने, शारीरिक व्यायाम नगर्ने वा धेरै गर्ने, मद्यपानर धुम्रपानको आधिक सेवन गर्ने, माछा मासुको अधिक सेवन गर्नाले पनि पाइल्स हुन सक्दछ |मोटोपन भएको व्यक्तिलाई पाइल्स हुने सम्भावनाधेरै हुन्छ |

४.गर्वावस्था: सुत्केरी अवस्था वा गर्भावस्थामा धेरै राजसिक आहारको सेवन गर्ने तथा पाचन क्रियामा समस्या हुने कारणले थुप्रै महिलामा यो समयमा पाइल्स हुने गरेको देखिन्छ |

५. मानसिक तनाब तथाअनिन्द्रा: अधिक तनाब लिनाले पाचन क्रियामा असर गर्दछ जसको कारण पाइल्स रोग हुन सक्दछ |

६. अधारणीयबेगको धारण गर्ने : दिशापिसाब लाग्दा रोकेर राख्ने रयसको कारणले पाइल्स हुन सक्दछ |

पाइल्सको मुख्य लक्षण :

मलद्वारको वरिपरी चिलाउने |
मलद्वारमादुख्ने, सुन्निने र रातो हुने |
दिशा गर्दा रगत वा सिगान जस्तो पदार्थ देखा पर्ने | कहिले दुखेर र कहिले नदुखी पनि रगत देखा पर्न सक्दछ |
मलाद्वारमासानो वा ठुलोमासुको डल्लो देखा पर्ने |

पाइल्सको अवस्था:

अवस्थानुसार पाइल्स ४ प्रकारको हुन्छ |

पहिलो अवस्था :दिशा गर्दा अप्ठ्यारो हुने,पेट फुले जस्तो हुने, दिशा गर्दा लामो समय लाग्ने र दिशा धुँदा हल्का मासुको डल्लो हातले भेटिन्छ| यो अबस्थामा साधारण खानपान परिवर्तन गरेमा रोग निको पार्न सकिन्छ |

–दोस्रो अबस्था: दिशा गर्दा मासु हल्का बाहिर आउने तर पछि आफै जाने । कसैकसैमा दिशामा रगत [पनि आउन सक्छ । यो अवस्थामा औषधिको सेवन गरेमा रोग निको पर्न सकिन्छ |

–तेस्रो अबस्था: मलद्धारको वरीपरी तीन ठाउँबाट मासुको डल्ला देखिन्छ । दिशा गरेर उठेपछि त्यो मासुका डल्लालाई ठेलेर भित्र पठाउनु पर्ने हुन्छ | यो शल्यक्रिया गर्नुपर्ने अवस्था हो |

–चौथो अवस्था: मासु बाहिर आएपछि घचाटेर पनि भित्र लान गाह्रो पर्छ वा भित्र जादैन | यो पनि शल्यक्रिया गर्नुपर्ने अवस्था हो र यदि शल्यक्रियानगरेमा जटिल समस्या उत्पन्न हुन सक्दछ |

पाइल्स हुदा वा हुन नदिन के कुरा खाने र गर्ने ?

नियमितव्यायामगर्ने |
फाइवर भएको खानेकुरा र फलफुलको नियमित सेवन गर्ने |
लामो समय सम्म एकै ठाउमा नबस्ने तथा दिशालागेको बेलामा नरोक्ने|
धुम्रापान तथा मध्य्पानाकोसेवन नगर्ने |
दिशा गर्दा धेरै बल नलगाउने तथा कब्जियत हुने खानेकुराहरूकम गरि दैनिक सागपातहरू सेवन गर्ने |
मासु तथा मासुजन्य पदार्थको अधिकसेवन नगर्ने |

पाइल्सको उपचार :

पाइल्सको उपचार गर्ने भन्दै बजारमा अनावस्यकहल्ला फिजाउने, महँगो शुल्क लिएर दर्ता नभएको औषधि र अनुचित बिधि प्रयोग गरि पाइल्स सन्चो बनाइदिन्छु भन्ने धेरै छन् । उनीहरु पाइल्सको उपचारको लागि आधिकारीक व्यक्ति होकी होइनन् भन्ने कुराजान्न जरुरि छ | साधारणरुपमा चौथो अवस्थाको पाइल्स रजटिल अवस्थाको तेस्रो अबस्थाको पाइल्स ,जटिल खालका संक्रमण वा थ्रोम्बोसिस (पाइल्सभित्र रगत जमेको अवस्था) मा मात्र शल्यक्रिया आवश्यक देखिन्छभनेपहिलो र दोश्रोअवस्थाकोपाइल्स त रगत जाँच र सुई पनि नलगाई औषधिको प्रयोगले उपचार गर्न सकिन्छ।

पहिलो र दोश्रो अबस्थाको पाइल्सकोजीवनशैलीपरिवर्तनतथासामान्य औषधिसेवन गर्नाले नै सन्चो हुन्छ |
तेस्रो र चौथोअवस्थाकोपाइल्सलाइशल्यक्रियागर्नुपर्दछ| यसमापनि तेस्रो र चौथो अवस्था सुरु हुने बेलाको पाइल्सलाइ आयुर्वेदमाबर्णन गरेको अनुसार क्षारसुत्र गर्नु निकैउपयुक्त हुन्छ |

के हो क्षारसुत्र बिधि?

यो एक औषधि युक्त धागो प्रयोग गरि गरिने प्रकिया हो | क्षारसुत्रभनेको क्षारयुक्त धागो हो र यो धागो प्रयोग गरिने विधिलाई क्षारसुत्र बिधि भनिन्छ| शल्यक्रिया गर्नु भन्दा यो बिधि धेरै कुराले सहज हुने भएर नै अहिले क्षारसुत्र विधिको प्रचलन चल्दै आएको हो | यसको फाइदा निम्न प्रकार छन् :